Tasavvuf Nedir?

İslâmiyetin doğuşundan kısa bir süre sonra ortaya çıkan tasavvuf, özellikle tarikatler ve tekkeler aracılığıyla İslâm dünyasındaki etkisi yüzyıllar boyu devam etmiş bir düşünce ve inanç sistemidir. Tasavvuf, şeriatin emir ve yasaklarını azaltmağa, Allah'a sevgiyle yaklaşmaya yönelik bir sistem olup müslüman insanların edebiyatlarında kalıcı izler bırakmıştır.

11-14.yüzyıllar arasında güçlü bir edebi akım olarak varlık gösteren tasavvufu bu nedenle çok iyi tanımak gerekir. Şimdi onu daha çok edebiyatı ilgilendiren yönleriyle tanıtmaya çalışalım.

Tasavvuf ve tasavvufla uğraşan, tasavvuf ehli olan anlamındaki mutasavvıf ve sufi kelimeleri anlamca birbirleriyle ilgilidir. İlk zamanlar belirli bir görüşe bağlı kalarak Allah'a ulaşmaya çalışanlara bunu amaç edinenlere mutasavvıf denmiş; daha sonra sufi kelimesinin kullanımı yaygınlaşmıstır.

Bir inanç ve düşünce sistemi olarak tasavvuf, Irak'ta (Kufe ve Basra'da) doğmuş, bir süre sonra bütün Irak'a yayılmış; özellikle Bağdat'ta büyük mutasavvıfların yetişmesine yol açmıştır. Tasavvufun ilk temsilcisi(ilk Sufi) olarak Kufeli Ebu Hâşim'i kabul ederler. Tasavvuf akımı Irak'tan İran'a oradan da Horasan ve Türkistan'a geçerek yayılmış; İran'da özellikle edebiyatta çok etkili olmuştur. İlahi gerçeğin gönülde aranıp bulunması ise aşkın yardımı ile olur. Kısacası, mutasavvıflara göre varlığın ortaya çıkışında aşk oldugu gibi Allah gerçeğinin insan tarafından kavranmasında da aşkın özellikle ilahi aşkın yeri ve önemi çok büyüktür. Aşk olmaksızın, Allah'ın varlığı görülmez, bilinmez. Gerek var oluşun gerekse ilahi gerçeğe ulaşmanın temelinde aşkın bulunduğu görüşü ise, Allah'a korkuyla değil, ancak aşkla ulaşabileceği inancını ön plana geçirmiş; böylece aşk, tasavvufun en önemli yanı olmuş ve edebiyatta da en çok bu yanıyla işlenmiştir. Aşkın ön plana geçmesi sonucu ise tasavvufta duygu ve heyecan, mantığa göre daha önemli sayılmış; sufiler için gönül aklından önce gelmiştir.